Anna Gorzeńska, de domo Rapatzka przed 1685 rokiem

W 1685 r. Karl Gustaw von Colonna (1630–1686) zakupił od Anny Borzinsky / Gorzeńska de domo Rapatzka  wioski: Rozmierka (Klein Rosmierz) wraz majątkiem, Kuznie (zapewne chodzi o kuźnie nad rzeką Jemielnica, bądź chodzi o miejscowość Kuschnia?), Jędrynie (Jendrin), Osiek (Oschietzka) i folwark Kosice (Koschütz) za 16 tyś. talarów. Po  śmierci Karla Gustawa von Colonna (1630–1686), posiadłości należały w latach 1686–1695 do jego wdowy Margarethe von Schellendorf.

Skąd była Anna Borzinsky z d. Rapatzka? W 1640 r. w naszym regionie pojawił się z Wielkopolski ród Rapackich / Rapatzki. Jednym z pierwszych nazywał się Hieronymus Rapatzki, który posiadał młotkową kuźnię  w Osieku (Osieker Hammer). Surowiec pozyskiwał m.in. z gruntów kłodnickich koło Koźla (Cosel). Nie co później Hieronymus Rapatzki właściciel majątku w Rozmierce (Klein Rosmierz) kupił Konary (Kuhnern) w obecnym powiecie średzkim. Po śmierci Hieronymusu Rapatzkiego, majątek dziedziczy córka Anna demo Rapatzka, żona Andreasa Schimonsky. Nazwiska Schimonsky i Rapatzki w takim zapisie występują w opolskich księgach ziemskich. Co ciekawe w księgach wielkopolskich nazwiska tych rodów  występują jako Rapacki i Siemiński.

Anna Borzinska de domo Rapatzka jak dotąd uważano, że była zamężna z nieznanym z imienia Borzinskim. Ciekawostkę jest to że, w literaturze jego nazwisko nie występuje. Ich nazwiska wspomina jedynie kronikarz i poborca podatkowy Joseph Reichel (1804–1864) z Strzelec Wielkich (Gross Strehlitz, obecnie Strzelce Opolskie), którego zapisy zostały opublikowane przez kustosza muzeum strzeleckiego i rektora Ernsta Mücke (1875–1944) w Aus dem Chelmer Lande dodatku do Gross Strehlitz Zeitung. Nazwisko Borzinski zapewne zostało błędne zapisane i chodzi o Gorzeńskiego / Gorzińskiego, który występuje w Księgach Grodzkich Kaliskich (zbiory Archiwum Państwowe w Poznaniu, Biblioteka Kórnicka). Anna  Gorzeńska  de domo Rapatzka prawdopodobnie pochodziła, bądź była związana z Rapatami (niem. Rapatten) – obecnie jedna taka miejscowość znajduje się w powiecie olsztyńskim, a druga działdowskim. Była zamężna dwa razy: I mąż Andreas Schimonsky (znawy też Sieminski), II mąż to Jan Gorzeński / Gorziński (1626–ok.1693) – jego nazwisko pisane przez Reichla  jako Borzinski. Co można znaleźć w wielkopolskich księgach ziemskich na ich temat? Jak się okazuje dość sporo.

Z roku 1692 znajduje się taki tekst transkrypcji:

G. Stefan Wierusz Walknowski, ol. Mik. syn, mąż Marjanny Siemińskiej, c. o. Andrzeja S. z Anny de Rapaty Rapackiej, manifest. się pw. G. Janowi Gorzeńskiemu mężowi swej matki, który zagarnął jej substancję i przywiódł do sprzedania dóbr Rozmierka w ks. opol. a potem sumy lokował na wsi Rudniki zast. na dd. stwa wieluń. dzierżaw. i na wsiach Chlewo i Książenice w p. ostrzeszow. Żonę przywiódł do rezygnowania Andrzejowi Nowowiejskiemu dóbr Psary za 44. 000 i za tę sumę kupił dla siebie wś Strzydzów od Krzysztofa Karskiego w wojew. kaliskim; Marcin Rapacki brat stryj. tej matki zezn.

Natomiast w 1694 roku:

G. Anna Rapacka, wd. po ol. And. Siemieńskim i po ol. Janie Gorzeńskim, ol. mąż jej bezprawnie z krzywdą dzieci z I małż. dd. Rozmierka w ks. opolskim, sprzedał a cenę ponad 62 (tys.?) sprowadził do Polski i polokował na dd. Chlewo, Książenice i in. w z. wieluń.

Są to dwie bardzo interesujące informacje naszego regionu. Z pierwszego zapisu wiemy, że Stefan Wierusz Walknowski, mąż Marianny Siemińskiej (na Śląsku nazwisko jako Schimonsky), córki Andrzeja Siemińskiego i Anny z domu Rapackiej (Anna Gorzenska  de domo Rapatzka), skarży się na Jana Gorzeńskiego, drugiego męża swej teściowej, że zagarnął jej majątek i zmusił do sprzedania dóbr Rozmierka w księstwie opolskim a potem sumy lokował na wsi Rudniki pod Wieluniem i na wsiach Chlewo i Książenice w powiecie ostrzeszowskim. Żonę przywiódł do rezygnowania Andrzejowi Nowowiejskiemu dóbr Psary za 44.000 i za tę sumę kupił dla siebie wieś Strzydzów od Krzysztofa Karskiego w województwie kaliskim. Około 1693 r. umiera Jan Gorzeński. W 1694 r. znów mamy zapis w księdze ziemskiej. Anna Gorzeńska z d.  Rapacka (Anna Gorzenska  de domo Rapatzka), wdowa po Andrzeju Siemieńskim (na Śląsku nazwisko pisane jako Schimonsky)  i wdowa po Janie Gorzeńskim zeznaje, że mąż jej bezprawnie z krzywdą dzieci z pierwszego małżeństwa majątek Rozmierka w księstwie opolskim sprzedał a cenę ponad 62 tysięcy (powinno być 16 tyś. talarów) i pieniądze sprowadził do Polski i polokował na majątku Chlewo, Książenice i inne pod Wieluniem. Być może wdowa Anna Gorzeńska z d.  Rapacka dopiero po śmierci drugiego męża odzyskała swoje pieniądze ze sprzedaży posiadłości dla siebie i dzieci.

Kim był Jan Gorzeński herbu Nałęcz, mąż Anny Rapackiej? Bardzo ciekawa postać związana w polskim królem Janem III Sobieskim (1629–1696). Był polskim szlachcicem, wojskowym i politykiem. Żył w czasach wojen przeciw Tatarom, Turkom i Kozakom. Podczas potopu szwedzkiego (1655–1660), poparł  Szwedów, co przyniosło mu infamię, którą później zdjęto. W młodości należał do Braci Czeskich, co miało wpływ na jego edukację i wyznanie religijne.  Następnych latach związał się ze Jan III Sobieskim. Jako elektor z województwa pomorskiego w 1674 r. poparł na sejmie elekcyjnym wybór Jana III Sobieskiego na króla Polski. W 1674 r.  był pułkownikiem gwardii konnej Jego Królewskiej Mości. Jan Gorzeński był jednym z najwierniejszych współpracowników króla. Aktywnie angażował się w walkę polityczną z innymi rodami, które stały w opozycji wobec króla. Gorzeński był sprawnym politykiem, ale też sprytnym w sferze małżeńskiej. Był żonaty trzy razy. Każda z jego żon do związku wniosła dość spory posag, m.in. trzecia żona Anna Gorzeńska z d.  Rapacka w posagu dała posiadłość Rozmierka na Górnym Śląsku, za którą od Karla Gustawa von Colonny (1630–1686) otrzymał 16 tyś. talarów – które po śmierci Jana Gorzeńskiego prawdopodobnie odzyskała. Z dwóch pierwszych małżeństw oprócz posagów, które zapewniło mu stabilność finansową, miał znaczne wpływy polityczne i majątkowe, co pozwoliło mu na rozwój kariery.

Opracował:

Piotr Smykała

Bibliografia:

A.Nowack, Die Reichsgrafen Colonna, Freiherrn von Fels auf Gross Strehlitz, Tost und Tworog in Oberschlesien, Gross Strehlitz 1902, str. 27, 123-125;

A. Weltzel, Geschichte der Stadt, Herrschaft und Festung Cosel, Kosel1888, str. 188;

W. Rudziński, Koligacje śląskie na tle historii rodziny Rudzińskich, Warszawa 1995;

Strzelecki Park Miejski. Historia odkryta na nowo, Strzelce Opolskie 2008;

J. Reichel. Die Geschichte der Stadt und Herrschaft Gross Strehlitz O/S, [w:] E. Mücke, Aus dem Chelmer Lande, Gross Strehlitz, 1930 Jahre, nr. 8;

R. Sękowski, Herbarz Szlachty Śląskiej, tom I, Opole 2002, str. 268;

J. Pietrzak, W służbie Sobieskiego Działalność polityczna i wojskowa Jana Gorzeńskiego (około 1626–1694), [w:] Zapiski Historyczne, 83 (1), rok 2018;

https://kadlub.design.blog/2025/03/31/rozmierka-a-sobieski/;

https://tekidworzaczka.bk.pan.pl/index.php;

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_III_Sobieski